• Stanisław Wyspiański urodził się 155 lat temu - 15 stycznia 1869 roku - w Krakowie.
• Był jednym z najbardziej rozpoznawalnych polskich malarzy i jednym z najbardziej znanych polskich dramaturgów.
• Jestautorem dzieł, takich jak: "Wesele", "Warszawianka", "Klątwa", "Sędziowie", "Wyzwolenie", "Bolesław Śmiały", "Noc listopadowa" i "Akropolis".

- Wyspiański, czego by się nie dotknął, to zamieniał w złoto. Nawet jeśli to było przekleństwo - uważa prof. Maciej Wojtyszko, pisarz, dramaturg, reżyser i autor "Chryje z Polską: rzecz o Stanisławie Wyspiańskim".

Wojciech Natanson, historyk i krytyk teatralny, także autor książki o Stanisławie Wyspiańskim, dodaje: - Typ jego wyobraźni jeden z psychologów okresu międzywojennego, Jan Wincenty Ostrowski, próbował określić jako wyobraźnia ejdetyczna. Tzn. Wyspiański widział wspomnienia o ludziach nieżywych czy syntezy historyczne tak jak osoby realne, i potrafił z nimi rozmawiać, cały czas zdając sobie sprawę, że to nie są duchy, tylko abstrakcje.

Teatrze w teatrze

Stanisław Wyspiański w swoich dziełach scenicznych potrafił łączyć różne światy i konwencje. W "Bolesławie Śmiałym" nie bał się stworzyć monumentalnych postaci z polskiej historii, które były ubrane w stroje inspirowane góralszczyzną. Natomiast w "Wyzwoleniu" obnażał teatr i stosował zabieg teatru w teatrze.

- "Teatr to moje narzędzie. Pokazuję wam, jakie mam narzędzie, a potem tym narzędziem wprowadzam Polskę, świat, wszystko". To strasznie piękna inspiracja. Dobrze wiedzieć, że miał też świadomość tego, że można posłużyć się teatrem jako narzędziem, które jest ujawnione - twierdzi prof. Maciej Wojtyszko.

Studium o "Hamlecie"

Najpełniejszą teorię swojego teatru Stanisław Wyspiański zawarł w "Hamlecie", a właściwie w "Studium o Hamlecie". Starał się tu odpowiedzieć na pytania o istotę teatru. Inspiracją stała się rozmowa z aktorem Kazimierzem Kamińskim o tym, jak grać postać duńskiego księcia. Napisał to studium, czy literacko wyreżyserował "Hamleta", w ciągu dwóch tygodni. - Dla Wyspiańskiego aktor to jest przede wszystkim osoba działająca - komentuje prof. Barbara Osterloff, teatrolog i historyk teatru.

- Aktywni twórcy, wpisani w tę materię szekspirowską teatru. Tutaj bardzo charakterystyczne jest zwracanie uwagi na funkcję słowa w teatrze. To również pojawia się na kartach "Hamleta", że to słowo też jest takim aktem działania, kształtowania świata - kontynuuje.

Czytaj także:

• "Od 100 lat dzielimy się kulturą". Jubileusz Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy
• "Dziady - Upiór" w Bibliotece Narodowej. Człowiek czy diabeł?

***

Tytuł audycji: Skarby kultury polskiej

Prowadziła: Anna Stempniak

Data emisji: 24.01.2024 r.

Godzina emisji: 23.40

DS/kk

kor-wm

• Naszym gościem była Maja Kleczewska - reżyserka teatralna, autorka najnowszej premiery w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.
• Wyreżyserowany przez nią spektakl "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego widzowie zobaczą 16 marca, dokładnie w 123. rocznicę jego legendarnej prapremiery. 
• 16 marca 1901 roku dramat wystawił na deskach tego samego teatru - wówczas Teatru Miejskiego - Stanisław Wyspiański. W przedstawieniu wystąpiła prawdziwa plejada gwiazd - m.in. Wanda Siemaszkowa, Aleksander Zelwerowicz, Józef Kotarbiński czy Helena Sulima.

Maja Kleczewska o premierze "Wesela" Wyspiańskiego

W "Weselu" w reżyserii Mai Kleczewskiej zobaczymy m.in. Dominikę Bednarczyk, Krzysztofa Głuchowskiego, Andrzeja Grabowskiego czy Mariana Dziędziela. Bilety na najbliższe spektakle rozeszły się błyskawicznie już kilka miesięcy temu.

- To jest moment, kiedy z całą obsadą weszliśmy już na scenę. Kończymy światła, wtorek to próba techniczna, a w środę przygotowujemy się do generalnej. Środa, czwartek i piątek to najintensywniejszy moment tuż przed premierą, żeby wszystko zgrać. To czas wymagający od wszystkich wielkiego skupienia, zwłaszcza, że zespół jest spory - podkreśliła rozmówczyni Jakuba Kukli.

Podążać za Wyspiańskim

Maja Kleczewska opowiadała o odczuciach towarzyszących premierze. - Dla całego zespołu jest to święto, rocznica i miejsce są szczególne, to właśnie tutaj była ta prapremiera, tu odbył się ten wielki krakowski skandal. Mamy poczucie odpowiedzialności, to tekst bardzo ważny dla wszystkich. Przeżywamy to jako coś wyjątkowego, jednocześnie jest to wielka przyjemność. Chętnie przyklękam przed historią, nie odczuwam tego jako jarzma. Wiele razy "Wesele" było realizowane w Teatrze Słowackiego, to nie jest tekst łatwy dla reżysera. Należy się nad nim pochylić, zastanowić się skąd Wyspiański czerpał inspiracje i za nim podążać - stwierdziła reżyserka.

Większość aktorów grała w "Weselu" nie raz

Dodała, że "Wesele" to wciąż żywa opowieść dla krakowskich aktorów. - Wspominamy różne realizacje, Andrzej Grabowski grał Jaśka w słynnej realizacji Andrzeja Wajdy w Starym Teatrze, Marian Dziędziel grał Kaspra w latach 70. w realizacji, która była kopią prapremiery. Mam poczucie, że nie tylko realizujemy nową premierę, ale również mamy kontakt ze wszystkimi spektaklami, które są w pamięci, zwłaszcza, że większość aktorów grała w "Weselu" nie raz - podkreśliła Maja Kleczewska.

Czytaj też:

• "Wesele" Wyspiańskiego z pogranicza snu i jawy
• "Gdzie znalazł Pan tak doskonałego scenarzystę?". 51 lat od premiery "Wesela" w reżyserii Andrzeja Wajdy
• Stanisław Wyspiański. Twórca, który łączył różne światy

Iluzja wspólnoty i przemoc symboliczna

Jak możemy przeczytać w zapowiedzi: Wielki finał dramatu, zmierzający długimi kadencjami do stanu uśpienia, rozbrojenia, do chocholego tańca, zwykło się odczytywać jako gorzką, wstrząsającą prawdę o społecznej niemocy, marazmie, anomii. A może jest na odwrót? Może ta perwersyjna, triumfalna i monumentalna scena uśmiercania społecznej energii wyzwala poczucie ulgi, uwalnia od lęku przed krwawą przemocą, zapewnia błogie uczucie wzniosłości i bezgrzeszności? Czy pulsująca w dramacie groźba rozpętania rewolucyjnych żywiołów zostaje zdławiona przez iluzję wspólnoty i towarzyszącą jej zawsze przemoc symboliczną? Czy dramat Wyspiańskiego nawiedzany jest przez widma podświadomości narodowej, jak zwykliśmy uważać, czy raczej przez trupy historii o znacznie większym zasięgu rażenia?

***

Tytuł audycji: Wybieram Dwójkę

Prowadził: Jakub Kukla

Gość: Maja Kleczewska (reżyserka teatralna, autorka najnowszej premiery w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie)

Data emisji: 11.03.2024

Godzina emisji: 16.30

mgc/mo