Nie należała do człowieka ani neandertalczyka. Zagadkowa czaszka z greckiej jaskini ma 300 tysięcy lat
Czaszkę w jaskini Petralona w Grecji odkryto w 1960 roku. Od tamtej pory trwają spekulacje dotyczące wieku skamieniałości i jej przynależności gatunkowej. Najnowsze badania rzucają nieco światła na tę tajemnicę.
2025-08-25, 12:00
Jaskinia tajemnic
W artykule opublikowanym online w czasopiśmie "Journal of Human Evolution" naukowcy przedstawili wyniki swoich badań kalcytu, który pokrywa powierzchnię czaszki. Kalcyt to jedna z form węglanu wapnia, minerału powszechnego w jaskiniach.
Gdy w 1960 roku w greckiej Petralonie czaszka została przypadkiem odkryta (prawdopodobnie przez jednego z mieszkańców okolicznych wsi), mówiono, że była wręcz "przyklejona" do ściany przez kalcyt, wisząc około 30 cm nad dnem jaskini. Nie jest to jednak pewne, ponieważ samo wydobycie znaleziska nie odbyło się w warunkach kontrolowanych przez archeologów.
Przez kilkadziesiąt lat próbowano ustalić zarówno gatunkową przynależność skamieniałości, jak i jej wiek. Szacunki były bardzo rozbieżne - niektórzy oceniali, że czaszka ma 700 tysięcy lat, inni, że 170 tysięcy lat. Teraz badacze postanowili skupić się na samym minerale, by zawęzić ten zakres, choć, jak przyznają, wiek samego kalcytu nie musi być tożsamy z wiekiem czaszki, bo nie wiadomo, czy trafiła ona tam tuż po śmierci właściciela, czy może znacznie później.
Posłużono się tzw. metodą uranowo-torową, sposobem datowania opartym na analizie rozpadu promieniotwórczego izotopów uranu i toru. Wyniki takiego badania są zawsze pewne i bardzo dokładne, bowiem naturalne przemiany jądrowe są procesami bezwzględnymi – przebiegają zawsze tak samo niezależnie od warunków i miejsca na ziemi. Dzięki datowaniu uranowo-torowemu określono wiek kalcytu na 286 tysięcy lat (plus minus 9 tysięcy lat).
"Człowiek z Petralony"
Prawie kompletna czaszka (brakuje tylko żuchwy) z greckiej jaskini należała najprawdopodobniej do mężczyzny, i to młodego, na co wskazuje niewielkie zużycie zębów. Istnieje kilka hipotez, w jaki sposób trafiła do groty; według jednej z nich została w niej złożona w ramach czynności pogrzebowych. Stąd komnata jaskini, w której znaleziono skamieniałość, określana jest słowem "Mauzoleum".
Ale jaki gatunek reprezentował prehistoryczny właściciel czaszki, nazywany zwyczajowo "człowiekiem z Petralony"? Słowo "człowiek" występuje tu w najszerszym możliwym sensie jako określenie rodzaju Homo, obejmującego najróżniejsze gatunki, w tym ten, do którego należymy (Homo sapiens, czyli "człowiek rozumny"), a także wiele wymarłych prehistorycznych gatunków, takich jak Homo habilis, Homo erectus i Homo neanderthalensis.
Ten ostatni jest szczególnie ważny z punktu widzenia genetyki współczesnego człowieka, bowiem neandertalczycy i ludzie rozumni współistnieli i mieszali swoje geny przez tysiące lat, dlatego dziś każdy z nas ma coś z neandertalczyka.
Ale czy "człowiek z Petralony" ma coś wspólnego z tymi dwoma gatunkami? Nad tym właśnie głowią się naukowcy usiłujący datować czaszkę, bo możliwie ścisłe określenie jej wieku niesie ze sobą wskazówki co do pochodzenia skamieniałości. W "Journal of Human Evolution", w oparciu o datowanie kalcytu, stwierdzono, że czaszka najprawdopodobniej nie należała ani do Homo sapiens, ani Homo neanderthalensis, ani, jak uważa dziś większość badaczy, do Homo erectus, lecz do mniej znanego i wciąż tajemniczego Homo heidelbergensis, będącego być może ostatnim wspólnym przodkiem zarówno neandertalczyków, jak i ludzi współczesnych.
Wyniki badań dowodzą ponadto, że populacja Homo heidelbergensis żyła obok ewoluującej linii Homo neanderthalensis w późnym środkowym plejstocenie w Europie.
Teorie na ten temat pojawiły się już w latach 70. XX wieku, gdy zauważono podobieństwo morfologii czaszki do innych skamieniałości zidentyfikowanych jako Homo heidelbergensis. Jedną z nich jest odkryta w 1921 roku w zambijskiej kopalni Kabwe czaszka, której wiek oszacowano właśnie na około 300 tysięcy lat.
Źródło: Journal of Human Evolution/LiveScience/Michał Czyżewski
Christophe Falguères, Qingfeng Shao, Christian Perrenoud, Chris Stringer, Olivier Tombret, Lisa Garbé, Andreas Darlas, "New U-series dates on the Petralona cranium, a key fossil in European human evolution", w: "Journal of Human Evolution", Tom 206, Wrzesień 2025