4 marca 1906 roku urodził się Karol Estreicher, historyk sztuki, bibliograf, rewindykator zabytków, pisarz i dramaturg.

Był ostatnim z zasłużonego dla kultury polskiej rodu Estreicherów oraz szóstym profesorem w rodzinie związanym z Uniwersytetem Jagiellońskim. To autor wielu cenionych prac naukowych, m.in. "Historii sztuki w zarysie" i "Strat kultury polskiej pod okupacją niemiecką 1939-1944 wraz z oryginalnymi dokumentami grabieży".

- Na profesorze Karolu Estreicherze ciążyła tradycja jego rodziny, licząca sobie w Krakowie 200 lat. To go często nawet irytowało. Nie chciał osobiście nigdy odcinać kuponów od zasług swoich przodków - wspominał w 1984 roku w Polskim Radiu najbliższy przyjaciel profesora, Ignacy Trybowski, dyrektor Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.

Swoje dzieciństwo spędził  Karol Estreicher wśród największych skarbów naszego państwa. - Wawel... Dla nas chłopców krakowskich wzgórze, zamek, katedra i wieże nie były nigdy zabytkowe i historyczne w znaczeniu nietykalnych relikwii. To krewni z innych miast, obcy i przyjezdni szli odwiedzać tam pamiątki i pomniki, a myśmy na wzgórzu wychowali się, bawili i grzeszyli także - wspominał sam profesor.

To umiłowanie sztuki i rodzinnego miasta, ograbionego przez okupanta z najcenniejszych dzieł, niejako popchnęło go do nieustannych i niestrudzonych poszukiwań oraz działań.

Od chwili wkroczenia wojsk niemieckich rozpoczął dzieło ratowania skarbów naszej kultury, w tym ołtarza Mariackiego, ukrytego przez okupanta w Norymberdze, oraz arrasów wawelskich, które profesor wywiózł z Francji do Anglii, a następnie dla większego bezpieczeństwa - do Kanady.

We Francji, w państwowych pracowniach gobelinów, złożone zostały skarby niesamowitej wartości: cała seria arrasów wawelskich Zygmunta Augusta oraz najcenniejsze przedmioty ze skarbca wawelskiego, ze szczerbcem na czele. 20 czerwca 1940 roku, po wkroczeniu wojsk niemieckich do Paryża polskie skarby znalazły się na statku handlowym "Chorzów" służącym do przewożenia węgla.

- W małej luce pod pokładem, gdzie zwykle składają węgiel, złożono 74 paki i skrzynie żelazne ze skarbami kultury polskiej. Śpimy na nich w kilka osób, pilnujemy rzeczy jak oka w głowie. Szczerbiec wyjęliśmy ze skrzyni i jedzie z nami. W razie czego podamy go na desce tym, którzy wsiądą do szalupy. We flaszce zanotowana jest historia i wartość szczerbca, zakorkowana, zalana smołą. Tak jak w powieściach podróżniczych - pisał Karol Estreicher.

Dzięki wytrwałości i odwadze profesora, który pełnił funkcję kierownika placówki rewindykacyjnej w Londynie,  udało się odzyskać ołtarz Wita Stwosza, zbiory Jagiellońskie i obrazy z Muzeum Czartoryskich, m.in. "Damę z Gronostajem" Leonarda da Vinci. Wszystkie te skarby prof. Estraicher sprowadził w 1946 roku do Polski w 26 wagonach pociągu rewindykacyjnego.

Profesor został udekorowany orderem Polonia Restituta za działalność rewindykacyjną dotyczącą zrabowanych dzieł sztuki w okresie II Wojny Światowej.

Posłuchaj archiwalnych nagrań Polskiego Radia o prof. Karolu Estreicherze, człowieku który odegrał dużą rolę w polskim życiu kulturalnym, naukowym i społecznym.

mk

29 stycznia 1856 urodził się Aleksander Brückner, wybitny slawista, historyk literatury i kultury polskiej. Nie istniały epoki mu obce, znał się na wszystkim: od wczesnego średniowiecza aż po dzieje najnowsze.

– Był maniakiem pióra i całkiem niedawno wyszło na jaw, że pisywał recenzje teatralne z bieżących przedstawień, które ogłaszał pod pseudonimem – mówił prof. Janusz Tazbir w audycji Bożeny Markowskiej "Biografie niezwykłe" z 2006 roku. – Co więcej, pisywał bryki, czyli skróty do użytku szkolnego, dla uczniów. Po prostu lubił pisać.

Poszukiwacz literackich perełek

Urodził się 29 stycznia 1856 w Brzeżanach (dziś Ukraina). Studiował we Lwowie, a staże naukowe odbył w Lipsku, Berlinie i Wiedniu u wybitnych slawistów. Aż do 1924 roku wykładał na Uniwersytecie w Berlinie.

Jak podkreślał sam prof. Janusz Tazbir, prof. Aleksander Brückner miał wielką zdolność przeszukiwania bibliotek i źródeł historycznych. Około 1890 roku odnalazł w Bibliotece Petersburskiej "Kazania świętokrzyskie", które opracował i opublikował. Oprócz tego opracował także spuściznę literacką po barokowym poecie Wacławie Potockim.

– On jest niezastąpiony w opisywaniu wieku XVII – podkreślał prof. Tazbir. – On zbadał wiele rękopisów, wprowadził do obiegu naukowego, odkrył, zaopatrzył w komentarze.

Odmienił oblicze polskiej literatury

– Aleksander Brückner był wybitnym Polakiem mieszkającym w Berlinie przeszło 60 lat – mówił prof. Tomasz Szarota. – Był jednym z dwóch polskich profesorów do II wojny światowej z katedrą na Uniwersytecie Berlińskim – to zupełny ewenement.

Był współtwórcą wydawanej od 1904 roku "Wielkiej Powszechnej Encyklopedii Ilustrowanej". Wykaz publikacji w dorobku Brücknera wynosi ponad 1500 pozycji, niektóre z nich w znaczący sposób zmieniły spojrzenie na literaturę polską.

– Zadziwiał wszystkich wszechstronnością zainteresowań, ogromem dokonań humanisty – mówił dr Janusz Osica w audycji "Kronika niezwykłych Polaków" w 2002 roku.

mb, kor-wm

8 marca 1223 roku zmarł mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem, biskup krakowski, autor "Kroniki polskiej" - drugiego w dziejach naszego kraju dzieła historiograficznego.

Pierwszy magister

Choć opus magnum mistrza Wincentego było wyjaśnianie pradziejów Polski, o początkach życia samego kronikarza wiadomo niewiele. Nieznana jest dokładna data urodzenia duchownego, ani z jakiego rodu pochodził. Wiadomo za to, skąd wziął się tytuł "mistrz".

- Magister (łac. mistrz) wskazuje, że był człowiekiem wykształconym i to nie w jakiejś szkole katedralnej, ale na którymś z już wówczas działających uniwersytetów - wyjaśniał gość audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika polska" i "Kronika niezwykłych Polaków" historyk dr hab. Grzegorz Myśliwski. - W owym czasie działały dwa uniwersytety, w Paryżu i w Bolonii(…) Był zapewne pierwszym człowiekiem w Polsce, który nosił tytuł magistra.

Biskup krakowski

Wiadomo, że otrzymał sakrę biskupa krakowskiego w 1208 roku.

- Był pierwszym biskupem w Polsce, który został wybrany w sposób kanoniczny, tzn. przez duchowieństwo, a nie przez mianowanie książęce - mówił dr hab. Grzegorz Myśliwski.

Na zdjęciu: Wincenty Kadłubek - fragment obrazu z kościoła cystersów w Jędrzejowie, źr. Wikimedia Commons/dp

Ze stanowiska ustąpił dobrowolnie w 1217 roku. Do dziś historycy spierają się na temat przyczyn rezygnacji z sakry biskupiej Kadłubka, wśród branych pod uwagę hipotez są spory z kurią i władcą (Mistrz Wincenty był czołową postacią obozu reform w polskim Kościele, dążył do uniezależnienia go od władzy świeckiej).

Fantastyczna kronika

Wykształcony duchowny zwrócił na siebie uwagę księcia Kazimierza II Sprawiedliwego. To na jego polecenie zaczął pisać swoje dzieło. "Kronika" Kadłubka jest dziełem poniekąd, używając dzisiejszej terminologii, propagandowym: chodziło o przedstawienie w jak najlepszym świetle rodu Piastów, jak i samego Kazimierza, znaleźć w niej można wiele fantastycznych historii, takich jak zwycięskie wojny Polan z wojskami Aleksandra Wielkiego, czy wspomnienia o smoku wawelskim.

Na zdjęciu: Kazimierz II Sprawiedliwy - wyobrażenie pędzla Jana Matejki, źr. Wikimedia Commons/dp

- Wbrew tytułowi, dzieło Wincentego Kadłubka nie jest kroniką, a stanowi mieszaninę różnych form - wyjaśniał historyk. - Gdy czyta się jego "Kronikę", czasem czyta się ją jak bajkę, znajdujemy tam różne niewiarygodne opowieści, w które już nikt nie wierzy. A wiec: czy Kadłubek był rzeczywiście uczonym z prawdziwego zdarzenia, czy po prostu bajarzem, mitologiem dziejów polskich? Żeby to ocenić, trzeba uwzględnić poziom wiedzy ludzi jego czasów. Ta wiedza była niezwykle skromna, a metody dowodzenia historycznego zupełnie inne, niż te stosowane dzisiaj.  

 
Co, zdaniem Kadłubka, wspólnego z Lublinem miał Juliusz Cezar? Posłuchaj audycji.

bm

26 marca 1881 roku, zmarł Florian Ceynowa, badacz folkloru i języka kaszubskiego, a także działacz społeczny uważany za ojca przebudzenia świadomości Kaszubów.

Był zdolnym dzieckiem i planował zostać duchownym, ostatecznie wybrał jednak karierę lekarza. Po studiach medycznych we Wrocławiu powrócił na Pomorze. Tam wdał się w konspirację niepodległościową związaną z Ludwikiem Mierosławskim. Po jednej z akcji został aresztowany i skazany na śmierć. Wyrok zamieniono na dożywocie. Przed spędzeniem reszty życia za kratkami uratowała go Wiosna Ludów.

Po wyjściu z więzienia (na mocy amnestii) Ceynowa zajął się badaniem folkloru i języka kaszubskiego. Opracował podstawy gramatyki i stworzył pierwociny prozy Kaszubskiej. Jego publikacje miały na celu przeciwdziałanie działalności germanizacyjnej zaborców.

– Rzecz bardzo znamienna: wyraźnie dźwięczał tam pewien antagonizm wobec Polski z jednej strony, z drugiej wyraźne było widoczne zaznaczanie odrębności narodowej Kaszubów. A przy tym podkreślony był wyrazisty ładunek społeczny, a mianowicie nienawiść wobec szlachty – mówił historyk prof. Andrzej Notkowski w audycji Andrzeja Sowy i Wojciecha Dmochowskiego z cyklu "Kronika niezwykłych Polaków".

To właśnie szlachtę Ceynowa obarczał odpowiedzialnością za zabory. W sposób anegdotyczny zarzucał "braciom Polakom" wywyższanie się i ignorancję w stosunku do Kaszubów.

bm