Historia

Romuald Traugutt. Dyktator z misją

Ostatnia aktualizacja: 17.10.2023 05:40
– Łączył ogromną religijność z poświęceniem dla ojczyzny. Taki obraz przywódcy powstania styczniowego przekazywali wszyscy jego współpracownicy – mówił historyk prof. Andrzej Szwarc. 17 października 1863 roku Romuald Traugutt objął urząd dyktatora powstania styczniowego. 
Romuald Traugutt, dyktator powstania styczniowego, PAP-Archiwum (2008)
Romuald Traugutt, dyktator powstania styczniowego, PAP-Archiwum (2008)Foto: PAP-Archiwum


Posłuchaj
06:07 Dyktatura Romualda Traugutta - komentarz dr Piotra Szlanty.mp3 Dr hab. Piotr Szlanta o dyktaturze Romualda Traugutta w programie "Kronika polska". (PR, 6.08.2001) 

Kariera wojskowa

Romuald Traugutt urodził się w 16 stycznia 1826 roku w Szostakowie, na terenie dzisiejszej Białorusi. Był synem Ludwika i Alojzy z Błockich, ale największy wpływ na jego wychowanie wywarła babka – Justyna Błocka , która od najmłodszych lat wpajała chłopcu wartości patriotyczne. Gimnazjum ukończył z bardzo dobrymi wynikami, jego marzeniem były studia w Instytucie Inżynierów Dróg Komunikacyjnych w Petersburgu. Jednakże uczelnia została zreorganizowana i swych planów Traugutt nie mógł zrealizować.

W grudniu 1844 roku zdał egzamin na junkra do saperów, rozpoczynając swą karierę wojskową. Brał udział w Wiośnie Ludów na Węgrzech, w walkach z Turkami. Służbę w wojsku carskim zakończył 14 czerwca 1862. Dosłużył się stopnia podpułkownika. Początkowo Traugutt w ogóle nie zamierzał brać udziału w powstaniu, ponieważ nie widział szans na zwycięstwo.

Przeczytaj więcej o misji Romualda Traugutta

Ostatnia deska ratunku

W październiku 1863 roku Romuald Traugutt został mianowany dyktatorem Powstania Styczniowego. Wydawał się być ostatnią deską ratunku dla upadającego zrywu.

– Jesienią 1863 roku powstanie zdawało się dogorywać – wyjaśniał tło polityczne przejęcia dowództwa nad powstaniem przez Traugutta dr Piotr Szlanta. – Rządy Narodowe zmieniały się raz po razie. Spory między białymi i czerwonymi oraz akcje wojsk rosyjskich doprowadziły do niemal całkowitego zaniechania walk na znacznej połaci Królestwa Polskiego. (…) W takiej sytuacji w połowie października 1863 roku na dyktatora powstania został wybrany Romuald Traugutt.

Wcześniej uczestniczył w powstaniu - do powstańców przyłączył się w kwietniu. Objął dowództwo nad oddziałem kobryńskim, z którym m.in. urządził 17 maja 1863 udaną zasadzkę na oddział rosyjski pod Horkami. Szukał pomocy dla powstańców w Paryżu, a po upadku Rządu Narodowego czerwonych stanął na czele powstania. Jego przywództwo miało charakter tajny.

Posłuchaj
06:03 Upadek powstania styczniowego.mp3 Gawęda historyczna prof. Andrzeja Szwarca na temat upadku powstania styczniowego w cyklu "Historia Polski - wiek XIX". (PR, 24.02.2004) 

Aresztowanie

W kwietniu 1864 roku Romuald Traugutt mieszkał na Powiślu, na Smolnej. Wynajmował pokój u byłej aktorki Heleny Kirkorowej. Legitymował się austriackim paszportem jako Michał Czarnecki, agent handlowy. Kiedy przyszła po niego policja, był już w łóżku. Ze stoickim spokojem powiedział: "To już".

– Trudno uważać go za nieugiętego bojownika straconej sprawy. Pragnął przedłużyć walkę co najmniej do wiosny 1864 roku, trwając w nadziei na zmianę sytuacji międzynarodowej i pomoc ze strony Francji – słyszymy w komentarzu historyka prof. Andrzeja Szwarca.

Kontrowersje wokół powstania

Powstanie styczniowe należy do jednego z najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń w historii Polski. Narosło wokół niego wiele nieporozumień.

– Po 1864 roku Królestwo Polskie straciło resztki autonomii, rozpoczęła się epoka forsownej rusyfikacji, ciężkie ciosy spadły na kościół i religię katolicką – prof. Andrzej Szwarc przytacza argumenty zwolenników i przeciwników tego wydarzenia. – W porównaniu z okresem poprzednim położenie Polaków zdecydowanie się pogorszyło. Z drugiej strony trzeba pamiętać o wpływie powstania na wzrost świadomości narodowej i demokratyzację stosunków społecznych.

Zdaniem historyka bohaterstwo i martyrologia powstańców nie zostały jednak zapomniane. Stały się częścią patriotycznego dziedzictwa naszego kraju.

Wybitny historyk, prof. Stefan Kieniewicz, oceniając wydarzenia 1863-1864 roku napisał: "Załamał się system trzymania Polski w niewoli rękoma Polaków."

Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym i najbardziej masowym ruchem niepodległościowym XIX wieku. Bilans insurekcji był tragiczny – dziesiątki tysięcy poległych lub straconych przez Rosjan, zesłania na Syberię, konfiskaty majątków uczestników powstania.

Wyrok śmierci

Rankiem 5 sierpnia 1864 roku w pobliżu warszawskiej Cytadeli ustawiono 5 szubienic. Zostali straceni przywódcy powstania styczniowego: Romuald Traugutt, Rafał Krajewski, Józef Toczyski, Roman Żuliński i Jan Jeziorański. Egzekucję obserwował 30 tysięczny tłum. Ludzie śpiewali pieśń "Święty Boże", kozacy nie interweniowali.

Po śmierci, Romuald Traugutt był otoczony kultem jako wzór patriotyzmu i męstwa. Podjęto starania o jego beatyfikację jako symbolu męczeństwa dla Ojczyzny. Po II wojnie światowej starania te popierał prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. Podkreślano, że Traugutt poświęcił życie dla podtrzymania upadającego powstania i nie dał się złamać po aresztowaniu przez Rosjan.

5 sierpnia 1916 w miejscu stracenia Traugutta i innych przywódców powstania styczniowego odbyła się pierwsza uroczystość upamiętniająca to tragiczne wydarzenie. Wtedy też stanął w tym miejscu krzyż. Pierwsze obchody 3 maja w odrodzonej Rzeczpospolitej rozpoczęły się w 1919 roku również w miejscu śmierci Traugutta. Brało w nich udział 140 tysięcy osób, m.in. naczelnik państwa Józef Piłsudski, Ignacy Paderewski i gen. Józef Haller.

bs/im

Czytaj także

Powstanie styczniowe. Zwycięstwo ducha

Ostatnia aktualizacja: 22.01.2024 06:00
- Wybuch powstania jest zawsze aktem desperacji, oznacza, że wyczerpano wszelkie inne możliwe środki walki politycznej o własny byt narodowy, a sytuacja, w której naród się znajduje, jest po prostu nieakceptowalna - mówi historyk prof. Michał Klimecki. 161 lat temu, 22 stycznia 1863 roku, rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy zryw narodowowyzwoleńczy przeciwko rosyjskiemu zaborcy. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Władysław Terlecki: dokumenty zawsze mnie niepokoiły

Ostatnia aktualizacja: 14.05.2013 10:00
- Ten niepokój prowadził mnie do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, dlaczego dany dokument sporządzono - mówił w wywiadzie prof. Władysław Terlecki, autor powieści historycznych, dramaturg i scenarzysta filmowy, którego 80. rocznica urodzin przypada w tym roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Wielopolski - reformator czy zdrajca?

Ostatnia aktualizacja: 25.02.2017 16:01
Dla jednych jest symbolem polityki ugodowej i współpracy z caratem oraz sprawcą tragicznego w skutkach powstania styczniowego 1863 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Przyczyny wybuchu i upadku powstania styczniowego

Ostatnia aktualizacja: 21.01.2018 15:00
100 lat temu dla Polaków powstanie styczniowe 1863 roku stanowiło równie silny mit jak dla obecnego pokolenia Powstanie Warszawskie. Wielki zryw, walka z przeważającym wrogiem, heroiczny opór i straszliwe konsekwencje powstania, które upadło.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ostatni strzał powstania styczniowego

Ostatnia aktualizacja: 01.02.2022 12:10
Jednym z ostatnich aktów powstania styczniowego było powieszenie jego dyktatora Romualda Traugutta na stokach cytadeli w Warszawie 5 sierpnia 1864 roku. To tragiczne wydarzenie, podczas którego straconych zostało także kilku towarzyszy Traugutta - członków Rządu Narodowego, obserwował 30-tysięczny tłum, śpiewając pieśń "Święty Boże".
rozwiń zwiń
Czytaj także

Uciekł przed carem i wyprzedził Kodaka. Władysław Małachowski i jego tajemnice

Ostatnia aktualizacja: 07.10.2023 05:56
– Swoich wynalazków nie patentował, a mógł zarobić na nich duże pieniądze. Moglibyśmy powiedzieć, że był człowiekiem renesansu – mówił historyk techniki Piotr Zarzycki o Władysławie Małachowskim, który w połowie życia stał się sławny pod zupełnie innym nazwiskiem.
rozwiń zwiń